«Το σκάνδαλο των παράνομων επιδοτήσεων βοσκοτόπων στην Ελλάδα δεν προέκυψε αιφνιδίως. Δεν ήταν αποτέλεσμα λάθους. Ηταν φυσικό επακόλουθο μιας σειράς πολιτικών επιλογών, νομοθετικών στρεβλώσεων και διαχειριστικών αποτυχιών». Ο άνθρωπος που μιλάει στο «Β» γνωρίζει τα έργα και τις ημέρες του Οργανισμού Πληρωμών και Ελέγχου Κοινοτικών Ενισχύσεων Προσανατολισμού και Εγγυήσεων από τότε που ο ΟΠΕΚΕΠΕ, όπως είναι η συντομευμένη ονομασία του, ήταν ένα αρκτικόλεξο ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλα που πλαισιώνουν το «βαθύ κράτος», κάπως δυσνόητα ή εντελώς ακατανόητα στο «μεγάλο κοινό».

Ο ίδιος είναι ανάμεσα σε αυτούς που ήξεραν επειδή έβλεπαν. Ηξερε, για παράδειγμα, ότι τον Σεπτέμβριο του 2020 είχε φθάσει στην Εισαγγελία της Φθιώτιδας καταγγελία στην οποία γινόταν λόγος για «πάρτι με επιδοτήσεις», «χρυσά βοσκοτόπια» και «γνωστά πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας που φθάνουν ακόμη και σε συγγενικό πρόσωπο κυβερνητικού αξιωματούχου».

Οι παράνομες επιδοτήσεις

Μόνο που δεν ήταν ο μόνος. Η καταγγελία είχε δει το φως της δημοσιότητας στον τοπικό Τύπο, είχε αναπαραχθεί από άλλα τοπικά μέσα με τον χαρακτηριστικό τίτλο: «Τα χρυσαφένια βοσκοτόπια της Αγόριανης και ο νόμος σιωπής από το συνδικάτο». Ηξεραν ασφαλώς και οι εισαγγελικές αρχές και ο «κυβερνητικός αξιωματούχος». Και αν δεν ήξερε, έμαθε και η κυβέρνηση όταν την ίδια χρονιά ο τότε πρόεδρος του ΟΠΕΚΕΠΕ Γρηγόρης Βάρρας ενημέρωσε τις εισαγγελικές αρχές για παράνομες επιδοτήσεις που φέρονται να δόθηκαν την περίοδο 2017-2020. Ο Βάρρας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, είχε τοποθετηθεί στον Οργανισμό τον Οκτώβριο του 2019. Λίγο αφότου «παγώνει» 3.500 ΑΦΜ παράνομων επιδοτήσεων και στέλνει την υπόθεση στον εισαγγελέα, αποχωρεί από τον ΟΠΕΚΕΠΕ και τοποθετείται στο Μέγαρο Μαξίμου.

Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων την περίοδο εκείνη ήταν ο Μάκης Βορίδης. Δεν ήξερε; Σύμφωνα με τον Θανάση Πετρόπουλο, γραμματέα Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων του ΠαΣοΚ, «η ιστορία των παράνομων επιδοτήσεων ξεκίνησε επί ΣΥΡΙΖΑ, αλλά με τη ΝΔ εκτοξεύθηκε». Ο ίδιος λέει πως «το καθεστώς λειτουργούσε εν πλήρει γνώσει όσων είχαν πολιτική ευθύνη». Το ΠαΣοΚ επανέρχεται συχνά στο θέμα, τον Μάιο του 2024 ο ΟΠΕΚΕΠΕ μπαίνει σε καθεστώς ευρωπαϊκής εποπτείας και ο Νίκος Ανδρουλάκης κάνει λόγο για «ακόμη μία απόδειξη της κυβερνητικής αποτυχίας στην αγροτική πολιτική».

Είναι μια «εθνικόφρων» γραμμή υπεράσπισης που καταρρέει μετά την έρευνα της ευρωπαϊκής εισαγγελίας, την έφοδο στα γραφεία του ΟΠΕΚΕΠΕ, την αποκάλυψη του κυκλώματος παράνομων επιδοτήσεων και την απόφαση της κυβέρνησης να περάσει ο μηχανισμός των πληρωμών στην αρμοδιότητα του ΑΑΔΕ. Σύμφωνα με πληροφορίες, στην Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων πρόκειται να δημιουργηθεί μια ειδική υποδιεύθυνση. Οι ίδιες πληροφορίες θέλουν να τοποθετείται στην κεφαλή της υποδιεύθυνσης ο Γρηγόρης Βάρρας, σύμβουλος σήμερα του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη.

«Οι δυο τους», λέει στο «Β» πηγή που έχει άριστη εικόνα της ανθρωπογεωγραφίας της ΝΔ, «γνωρίστηκαν σε μια πτήση από την Αθήνα στην Κέρκυρα το 2000». Ο Βάρρας αναγνώρισε στον Μητσοτάκη έναν νεαρό πολιτικό με διαφορετική νοοτροπία από την προηγούμενη γενιά και ο Μητσοτάκης στον Βάρρα έναν δασολόγο-περιβαλλοντολόγο με συσσωρευμένη εμπειρία. «Η χημεία ήταν καλή από την αρχή ανάμεσα στους δυο τους και ουδέποτε διαταράχθηκε» λέει η ίδια πηγή.

Η διάλυση της ΑΓΡΟΓΗ

Μετά τις εκλογές του 2019, ο καθηγητής προαλειφόταν από τον νεοεκλεγέντα Πρωθυπουργό για τη θέση του γενικού γραμματέα στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Η χημεία όμως δεν λειτουργεί με τον πρώτο υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης Μάκη Βορίδη. Ο Βάρρας δεν περνάει ποτέ την πόρτα του υπουργείου και τοποθετείται στον ΟΠΕΚΕΠΕ, αποκλειστικό φορέα πληρωμών για τις κοινοτικές ενισχύσεις του πρωτογενούς τομέα στην Ελλάδα.

Ο οργανισμός μοιράζει ευρωπαϊκό χρήμα στους έλληνες αγρότες από το 2007 απρόσκοπτα και όσο οι επιδοτήσεις βασίζονται στον αριθμό των ζώων και μόνο χωρίς να απαιτείται η δήλωση βοσκοτόπων. Δυο χρόνια νωρίτερα είχε ζητηθεί από την Ευρώπη η δημιουργία ψηφιακού χάρτη με τις εκτάσεις βόσκησης. Τη χαρτογράφηση αναλαμβάνει το 2008 η ΑΓΡΟΓΗ με διευθύνοντα σύμβουλο τον Γρηγόρη Βάρρα. Ο οργανισμός καταρρέει λόγω πολιτικών προσλήψεων που αποδίδονται στον τότε πρόεδρο του οργανισμού, ενώ ο Βάρρας παραιτείται.

«Διάδοχος» ορίζεται η εταιρεία Neuropublic του Τάσου Γαργαλάκου, ο οποίος φέρεται να πρωτοστάτησε στη διάλυση της ΑΓΡΟΓΗ. Η Neuropublic είναι ο τεχνικός σύμβουλος του ΟΠΕΚΕΠΕ, όπως και της ΠΑΣΕΓΕΣ, δηλαδή της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών.

Η πατέντα του «βοσκοτόπου»

Στους σκοπέλους που συναντά τότε ο οργανισμός, τουλάχιστον ένας είναι «εισαγωγής»: η Ευρωπαϊκή Ενωση, ή «η γραφειοκρατία των Βρυξελλών», σύμφωνα με μια άλλη διατύπωση, δέχεται ως βοσκοτόπους μόνο τις εκτάσεις με ποώδη βλάστηση, αυτή δηλαδή που είναι γνώριμη στην Κεντρική και τη Βόρεια Ευρώπη. Στην Ελλάδα της Μεσογείου και της ξυλώδους βλάστησης δηλώνονται βοσκοτόπια που δεν πληρούν τις (κεντρο)ευρωπαϊκές προδιαγραφές και η Ελλάδα καταδικάζεται σε πρόστιμο ύψους 650 εκατ. ευρώ.

Μέρος της ζημιάς θα αποκατασταθεί το 2020 όταν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο θα δικαιώσει την Ελλάδα υποχρεώνοντας την ΕΕ να επιστρέψει 466 εκατ. ευρώ από τα πρόστιμα που είχαν επιβληθεί το 2013. Στο μεταξύ, το 2014, ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης της κυβέρνησης Σαμαρά, Γιώργος Καρασμάνης, σκαρφίζεται την «τεχνική λύση», ενώ την ιδέα υλοποιούν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και ο υπουργός Παναγιώτης Λαφαζάνης. Πρακτικά, τα βοσκοτόπια κατανέμονται χωρίς να συνδέονται με την πραγματική τοποθεσία των ζώων. Η πατέντα ήταν κάτι σαν ανάγκη που έγινε φιλότιμο: η χώρα δεν διέθετε ούτε κτηματολόγιο αλλά ούτε και δασικούς χάρτες.

Θα ήταν και «προσωρινό μέτρο». Μόνο που χρόνο με τον χρόνο κατακτούσε και αυτό, όπως πολλά άλλα πράγματα, το πάνθεον της μονιμότητας. Ο ένας μετά τον άλλον οι υπουργοί υπέγραφαν την ανανέωση της πατέντας. Στην απόφαση με ημερομηνία 9/8/2016 και επί υπουργίας Βαγγέλη Αποστόλου έχει προστεθεί ιδιόχειρα η φράση: «Οσον αφορά την Κρήτη και τη Στερεά να πάρει από την Πελοπόννησο, όσον αφορά την Κεντρική Μακεδονία και την Ανατολική Μακεδονία και τη Θεσσαλία […] να πάρει και από την Ηπειρο». Αλλη πατέντα, το θέμα πάντα το ίδιο: «Κατανομή επιλέξιμων βοσκοτόπων». Η απόφαση με ημερομηνία 18/9/2019 έχει υπογραφή «Μαυρουδής Βορίδης». Αν και βάζει την υπογραφή του σε ένα έγγραφο κατανομής γαιών για το οποίο νομικοί κύκλοι λένε πως θα απασχολήσει σοβαρά την ευρωπαϊκή εισαγγελία όταν περιέλθει στη γνώση της, ο Βορίδης δηλώνει σήμερα «αναρμόδιος για τους ελέγχους του ΟΠΕΚΕΠΕ». Διαψεύδει ακόμη ότι ζήτησε ο ίδιος την παραίτηση Βάρρα. Το βέβαιο είναι πως δεν έκανε κάτι για να την αποτρέψει. Αντιθέτως, πληροφορίες υποδεικνύουν ως υποδοχέα των παραπόνων Βορίδη και Γαργαλάκου για τον «άκαμπτο» Βάρρα τον τότε επικεφαλής του γραφείου του Πρωθυπουργού Γρηγόρη Δημητριάδη.

2016: Η ελληνική πατέντα προστίθεται ιδιοχείρως: «Οσον αφορά την Κρήτη και τη Στερεά να πάρει από την Πελοπόννησο, όσον αφορά την Κεντρική Μακεδονία και την Ανατολική Μακεδονία και τη Θεσσαλία […] να πάρει και από την Ηπειρο».

2019: Εφαρμογή επί υπουργίας Βορίδη της «τεχνικής λύσης» μετακίνησης βοσκοτόπων από περιφέρεια σε περιφέρεια με την ένδειξη «εμπιστευτικό»

2021: Ο Φάνης Παπάς, μία εβδομάδα προτού υποβάλει την παραίτησή του, είχε ακυρώσει τον διεθνή διαγωνισμό για την επιλογή αναδόχου της μηχανογραφικής βάσης του ΟΠΕΚΕΚΕ

Παράλληλο σύστημα πληρωμής

Εναν μήνα πριν από την παραίτησή του, τον Νοέμβριο του 2020, ο Γρηγόρης Βάρρας παραχωρεί συνέντευξη στα «Νέα» και τον Αγγελο Σκορδά. Ο τότε πρόεδρος του ΟΠΕΚΕΠΕ λέει πως καταβλήθηκαν ενισχύσεις άνω των 2,8 δισ. ευρώ στους παραγωγούς και πως καταβλήθηκαν έγκαιρα: «Αυτό έγινε», εξηγούσε, «γιατί στις αρχές Οκτωβρίου είχαμε ολοκληρώσει εσωτερικά μια δοκιμαστική πληρωμή με αποτέλεσμα την ολοκλήρωσή της μόλις πέντε ημέρες μετά την έναρξη του γεωργικού οικονομικού έτους».

Δοκιμαστική πληρωμή; Πηγή με γνώση των όσων διαμείβονταν τότε στον οργανισμό λέει σήμερα στο «Β» πως «το παράλληλο σύστημα ήταν επί της ουσίας ένα bypass» – μια παρακαμπτήρια οδός για να «μην εξαρτάται ο οργανισμός αποκλειστικά από τον τεχνικό του σύμβουλο, δηλαδή τη Neuropublic». Με το παράλληλο σύστημα πληρώθηκαν εγκαίρως οι ενισχύσεις στους αγρότες, όταν στις εκτάσεις προστέθηκαν 10 εκατ. στρέμματα με μια επιστημονική μέθοδο που δεν βασιζόταν στην «τεχνική λύση», αλλά σε μελέτη του τοπογράφου και στελέχους του οργανισμού Παναγιώτη Θεοδωρόπουλου. Γιατί με το παράλληλο σύστημα; «Επειδή η διοίκηση του οργανισμού φοβόταν πως εκείνοι που είχαν το μονοπώλιο του βασικού συστήματος θα μπλόκαραν τις πληρωμές για να την εκθέσουν» είναι η απάντηση που δίνεται.

Το «Β» επικοινώνησε με τον Γρηγόρη Βάρρα, ο οποίος αρνήθηκε να σχολιάσει τόσο αυτή όσο και οποιαδήποτε άλλη πληροφορία σχετικά με την παραίτησή του. Η επιστολή της παραίτησής του, πάντως, την οποία επίσης είδε το «Β», περιλαμβάνει πέρα από τον απολογισμό των πεπραγμένων του και την εξής φράση: «Δεν θα μείνω στο γεγονός ότι ο Οργανισμός ήταν ενδεχομένως όμηρος καταστάσεων, που με το πρόσχημα της μη πληρωμής εκφόβιζαν περί τα 9 χρόνια για να μη γίνουν κρίσεις».

Πού πήγαν 466 εκατ. ευρώ;

Αυτή δεν είναι η μοναδική σκιά στην ιστορία. Πηγές σημειώνουν πως μεγάλο μέρος των 466 εκατ. ευρώ που θα επέστρεφαν στους έλληνες παραγωγούς με την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου εξανεμίσθηκαν. Γιατί; «Το ποσό άρχισε να μειώνεται λόγω παλαιότερων ποινών. Τα 466 εκατ. έγιναν 220 εκατ. και μετά 180 εκατ.» αναφέρεται. Το προπατορικό αμάρτημα, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, είναι η τεχνική λύση. «Η κυβέρνηση χρεώνεται ότι έχασε 466 εκατ. ευρώ που είχαν κερδηθεί στα δικαστήρια» λένε, κάνοντας λόγο για «πολιτική ευθύνη που δεν παραγράφεται».

Νομικές πηγές υποστηρίζουν από την πλευρά τους πως εάν η έρευνα φτάσει στο βάθος που προοιωνίζονται οι ενέργειες της ευρωπαϊκής εισαγγελίας, «μπορεί για το κύκλωμα να σταθεί ακόμη και η κατηγορία της εγκληματικής οργάνωσης». Στις Βρυξέλλες, πάλι, η Ευρωπαία Εισαγγελέας Λόρι Κοβέσι έχει τη φήμη μιας αξιωματούχου που «αρέσκεται να φοράει στους υψηλά ιστάμενους βραχιολάκια».

Η φήμη μένει να επιβεβαιωθεί. Οπως και να αποδειχθεί ο ισχυρισμός ότι «η Neuropublic έλυνε και έδενε στον ΟΠΕΚΕΠΕ χωρίς να αποδίδει λογαριασμό σε κανέναν».

Πίσω στο 2014. Τη χρονιά εκείνη υπογράφεται μια συμφωνία ανάμεσα στον ΟΠΕΚΕΠΕ και τη Γαία Επιχειρείν, η οποία ιδρύθηκε την ίδια χρονιά ως «αποτέλεσμα μιας ευρύτερης συμμαχίας μεταξύ αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων, με στρατηγικούς εταίρους από τον τομέα της πληροφορικής και των τραπεζών, με σκοπό την προώθηση μιας πιο βιώσιμης και ανταγωνιστικής ελληνικής γεωργίας». Ο τραπεζικός εταίρος της Γαία Επιχειρείν είναι η Τράπεζα Πειραιώς, τεχνολογικός η Neuropublic. Με τη συμφωνία, η οποία είχε ισχύ έως το 2020, η εταιρεία ορίζεται ως φορέας συντονισμού. Παράλληλα, συστήνονται τα Κέντρα Υποδοχής Δηλώσεων, γνωστά στον αγροτοκτηνοτροφικό κόσμο ως ΚΥΔ – ακόμη ένα αρκτικόλεξο – που συνεργάζονται με τη Γαία Επιχειρείν.

«Ο ηλίθιος της ιστορίας»

Αυτόπτες μάρτυρες στα έργα και τις ημέρες του ΟΠΕΚΕΠΕ λένε πως ο Βάρρας υποδέχθηκε τον Γαργαλάκο στην πρώτη τους συνάντηση ως «γεράκι». Ο επιχειρηματίας τον ρώτησε τι εννοούσε. «Δεν σε αδικώ, τη δουλειά σου κάνεις, το Δημόσιο είναι ο ηλίθιος της ιστορίας» φέρεται να του απάντησε εκείνος. Οι μάρτυρες του επεισοδίου λένε ακόμη πως ο Βάρρας απέδιδε τη διάλυση του οργανισμού ΑΓΡΟΓΗ σε μια επιχείρηση που είχε ως στόχο να ανοίξει ο δρόμος για την είσοδο ιδιωτών στα «πρόβατα με τα χρυσά αβγά». Η κρατική ΑΓΡΟΓΗ – είναι το επιχείρημα – είχε ψηφιοποιήσει το 80% της αγροτικής, είχε 71 υπαλλήλους από τους οποίους το 56% κατείχε μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς τίτλους σπουδών, στο ταμείο του είχε απόθεμα 30 εκατ. ευρώ, γιατί να κλείσει;

Σήμερα μπαίνει λουκέτο στον ΟΠΕΚΕΠΕ. Το σκάνδαλο, σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, είχε αρχίσει να απασχολεί το πρωθυπουργικό γραφείο πριν από λίγους μήνες. Η ανησυχία, μεταξύ άλλων, ήταν να ανατεθούν από την Ευρωπαϊκή Ενωση οι πληρωμές στους έλληνες αγρότες σε πιστοποιημένο οργανισμό άλλου κράτους-μέλους της ΕΕ, όπως προβλέπει η ευρωπαϊκή νομοθεσία. Η ιδέα που έπεσε στο τραπέζι για να μην τρωθεί το γόητρο της χώρας εάν αναλάμβανε τις πληρωμές «ο ΟΠΕΚΕΠΕ της Βουλγαρίας» ήταν να ανατεθεί το έργο σε μια ελληνική υπηρεσία που και ευρωπαϊκή πιστοποίηση θα διέθετε και ελέγχους θα μπορούσε να πραγματοποιήσει. Αυτή ήταν η ΑΑΔΕ.

Η «τεχνική λύση»

Αν και το πρωθυπουργικό γραφείο αναζητούσε διέξοδο εκείνη την περίοδο, δεν έλειπαν εκείνοι που εισηγούνταν να διατηρηθεί η «τεχνική λύση» – η πατέντα και το προσωρινό μέτρο που θα διαρκούσε έναν χρόνο, αλλά μετράει πλέον πάνω από δέκα χρόνια ζωής. Η τεχνική λύση επέζησε επί υπουργών της ΝΔ Βορίδη, Λιβανού, Γεωργαντά, Αυγενάκη και Τσιάρα, πέρα από εκείνους του ΣΥΡΙΖΑ. Παρέμεινε ακμαία και μετά την παραίτηση του Βάρρα, τον οποίο διαδέχθηκε ο Φάνης Παπάς, πρώην βουλευτής της ΝΔ και γραμματέας της «Αγροτοδιατροφικής Σύμπραξης», συνεταιρισμού της Κεντρικής Μακεδονίας, πρόεδρος του οποίου ήταν ο πρώην υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης Κώστας Κιλτίδης και αντιπρόεδρος ο Γιάννης Μαυρουδής, διευθύνων σύμβουλος της Γαία Επιχειρείν τότε και ανιψιός του Τάσου Γαργαλάκου.

Ο Φάνης Παπάς δεν μακροημέρευσε στον ΟΠΕΚΕΠΕ, υπέβαλε την παραίτησή του μόλις έπειτα από 2,5 μήνες στο τιμόνι του οργανισμού στον τότε υπουργό Λιβανό. Ο Παπάς επικαλέστηκε προσωπικούς λόγους. Δημοσίευμα της εποχής πάντως εντοπίζει την πέτρα του σκανδάλου στον «τεχνικό σύμβουλο που εξασφάλιζε μονοπωλιακά τα τελευταία 15 χρόνια τη διαχείριση της μηχανογραφικής βάσης του ΟΣΔΕ» και ο οποίος «πίεζε να ακυρωθεί ο διαγωνισμός για την υποστήριξη της μηχανογραφικής βάσης». Οπως φαίνεται από έγγραφο που έχει δει το «Β», ο Παπάς είχε ακυρώσει τον διεθνή διαγωνισμό μία εβδομάδα πριν υποβάλει την παραίτησή του.

7 ευρώ η αίτηση

Ακόμη ένα αρκτικόλεξο. ΟΣΔΕ σημαίνει Ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου και, σύμφωνα με την ιστοσελίδα της ΕΕ, «διαχειρίζεται, παρακολουθεί και χρησιμεύει ώστε οι χώρες της Ενωσης να ελέγχουν όλες τις παρεμβάσεις με βάση την έκταση και τα ζώα στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ)». Με αυτό το σύστημα «κουμπώνουν» οι Ενιαίες Αιτήσεις Ενίσχυσης που υποβάλλουν οι αγρότες – ΕΑΕ για τους μυημένους.

Εκείνοι που δεν είναι σε τίποτε μυημένοι θα αναρωτιούνται ενδεχομένως πού οφείλεται η επιμονή στην τεχνική λύση. Για εκείνους πάλι που ξέρουν επειδή βλέπουν, η απάντηση είναι απλή όσο μια πράξη πολλαπλασιασμού: «Βάλτε 660.000 ΑΦΜ επί 7 ευρώ την αίτηση…».

το Βήμα