Οι πρόσφατες πλημμύρες που πλήγωσαν την Θεσσαλία είναι η άλλη όψη των δασικών καταστροφών από τις Δασικές Πυρκαγιές και η επιβεβαίωση της ανεπάρκειας της σημερινής Πολιτικής Προστασίας.
Το ιδιαίτερο γνώρισμα της Θεσσαλίας
Το ιδιαίτερο γνώρισμα της Θεσσαλίας είναι ότι στον χώρο αυτό συναντιούνται 5 ποτάμια.
Ο Ενιπέας (10ος σε μέγεθος ποταμός της χώρας) έρχεται από τα ανατολικά του Παλαμά και συγκεντρώνει νερά από το όρος Όθρυς στη Φθιώτιδα, χύνεται στον Θεσσαλικό κάμπο και εκεί συναντά τον ποταμό Σοφαδίτη που έρχεται από τους Σοφάδες.
Δυτικά του χωριού Παλαμά διέρχεται και ο ποταμός Καλέτζης. Ο ποταμός Καλέτζης είναι βασικός παραπόταμος του Πηνειού πηγάζει από τα Άγραφα στα όρη Καπροβούνι και Βουλγάρα κοντά στο χωριό Απιδιά στον νομό Καρδίτσας. Κοντά στην πόλη της Καρδίτσας ενώνεται με τον Καράμπαλη και στο τέλος χύνεται στον Ενιπέα που αυτός με την σειρά του λίγα χιλιόμετρα παρακάτω χύνεται στον Πηνειό.
Οι 4 κύριοι ποταμοί (βλέπε σχετικούς χάρτες) συναντιούνται μεταξύ τους και πριν τη Μεταμόρφωση χύνονται στον Πηνειό, μαζί με τα νερά των χειμάρρων πάνω από τα Φάρσαλα.
Όλοι οι παραπάνω χείμαρροι φούσκωσαν από το μεγάλο ύψος βροχής, με αποτέλεσμα τις εικόνες αποκάλυψης.
Τα αντιπλημμυρικά έργα και η παράνομη χωματερή των Τρικάλων
Τις δεκαετίες του ‘50 και ’60 οι Δασικές Υπηρεσίες κατασκεύασαν στα ανάντη σειρά από αντιπλημμυρικά έργα που επιβεβαιώθηκε μετά από αναλυτικό έλεγχο ότι λειτουργούν ακόμα χωρίς να έχουν αναφερθεί λάθη σχεδιασμού ή ζημιές. Και αυτό παρά το γεγονός ότι συντηρήθηκαν ελάχιστα ή και καθόλου. Επομένως τα συμπεράσματα του Αστεροσκοπείου Αθηνών για έλλειψη ορεινών υδρονομικών κ.λπ. οφείλεται προφανώς στην πλήρη άγνοιά τους ως προς τους ορεινούς όγκους.
Όμως την ίδια εποχή δεν ήσαν αυτά τα μόνα έργα που έγιναν στην περιοχή.
Επειδή από τη αρχαιότητα ο Πηνειός υπερχείλιζε συχνά, με αποτέλεσμα να καταστρέφονται μεγάλες εκτάσεις των παραποτάμιων καλλιεργειών, το 1954 με την συμμετοχή Γερμανών μηχανικών κατασκευάστηκε το κύριο παραποτάμιο αντιπλημμυρικό ανάχωμα του Πηνειού (ΦΩΤΟ 1).
Φωτογραφία 1. Μέρος του κύριου αντιπλημμυρικού αναχώματος του Πηνειού από την πλευρά των Τρικάλων (Φωτο: Δρ Ελευθέριος Σταματόπουλος).
Ανάμεσα στο ανάχωμα και στην κοίτη του Πηνειού προβλέφθηκε και ζώνη εκτόνωσης πλημμύρας (κατάκλισης ή υπερχείλισης) των νερών ή εκτόνωσης, σε περίπτωση πλημμύρας. Τα χωράφια κατά μήκος του ποταμού μέσα στην ζώνη υπερχείλισης ανήκαν σε αγρότες που εξακολούθησαν να τα καλλιεργούν εν γνώσει τους ότι δεν θα έπαιρναν πάντα σοδιά μια και ήταν πολύ συχνό το φαινόμενο της υπερχείλισης με αποτέλεσμα να καταστρέφεται και η καλλιέργειά τους. Ωστόσο όλα αυτά τα χρόνια οι καταστροφές ήσαν ελεγχόμενες αφού όλες οι πλημμύρες παρέμεναν μέσα στα όρια της ζώνης εκτόνωσης.
Στην πραγματικότητα σε περίπτωση πλημμύρας, το πλάτος της κοίτης μεταβαλλόταν από 20-40 μέτρα σε 150 μέτρα με αποτέλεσμα το νερό να ρέει ανεμπόδιστα και γρήγορα μέχρι τις εκβολές του ποταμού. Η ουσία ήταν πάντα αυτή. Το νερό να τρέχει ομαλά και να απομακρύνεται ανεμπόδιστα έτσι ώστε να μην υπάρχουν ουσιαστικές καταστροφές.
Σχηματικά τα παραπάνω περιγράφονται με το σχήμα 1.
Όμως μπορεί να μην είχαμε πλημμύρες, είχαμε όμως σκουπίδια. Και που θα ρίξει τα σκουπίδια η πόλη των Τρικάλων; Εκεί που «παραδοσιακά» τα ρίχναμε παντού στην Χώρα. Στα… ποτάμια !!!
Όταν αυτό στην δεκαετία του 1980 λόγω κυρίως των περιορισμών της ΕΕ, σταμάτησε πια. Όμως στην δεκαετία του 1990 ο Δήμος Τρικάλων τα έριχνε…στην ζώνη εκτόνωσης… ανάμεσα στα αναχώματα και της κοίτης του Πηνειού.
Ο Δήμος νοίκιασε… τα χωράφια από τους αγρότες ιδιοκτήτες της ζώνης εκτόνωσης της πλημμύρας και εναπόθεσε τα σκουπίδια της πόλης των Τρικάλων σε επάλληλες στρώσεις. Μία στρώση σκουπίδια, μία στρώση χώμα, μία στρώση σκουπίδια, μία στρώση χώμα κοκ.
Μετά από αυτό τι περιμένατε; Στις πρόσφατες πλημμύρες, η κοίτη του ποταμού ήταν πια πολύ περιορισμένης διαμέτρου και το νερό βρίσκοντας εμπόδιο στην παλιά χωματερή… υπερχείλισε και αποκάλυψε τα αμαρτήματα της παλιάς χωματερής. (ΦΩΤΟ 2). Με κίνδυνο της ολοκληρωτικής καταστροφής του κύριου αναχώματος και σε σημεία χρειάστηκε να σπάσουν το ανάχωμα.
Τώρα το πώς και με τι υπολογισμούς έγινε αυτή η σημειακή διάτρηση του κύριου αναχώματος δεν το ξέρω. Ξέρω όμως τι είδα 20 ημέρες μετά την πλημμύρα.
Το ανόητο αυτό εγχείρημα συνεχίστηκε μέχρι και περίπου το 2003 οπότε κι έγινε ο χώρος υγειονομικής ταφής των σκουπιδιών.
Έτσι το πολύ άρτιο αντιπλημμυρικό που χρόνια (από το 1954) λειτουργούσε σωστά, ματαιώθηκε μια και η κοίτη του Πηνειού περιορίστηκε (κυρίως στην περιοχή «Γκαραβόπολο») μόνο στις διατομές της κοίτης της χωρίς την ζώνη εκτόνωσης (βλέπε σχήμα 2).
Μετά από αυτό τι περιμένατε; Στις πρόσφατες πλημμύρες, η κοίτη του ποταμού ήταν πια πολύ περιορισμένης διαμέτρου και το νερό βρίσκοντας εμπόδιο στην παλιά χωματερή… υπερχείλισε και αποκάλυψε τα αμαρτήματα της παλιάς χωματερής. (ΦΩΤΟ 2). Με κίνδυνο της ολοκληρωτικής καταστροφής του κύριου αναχώματος και σε σημεία χρειάστηκε να σπάσουν το ανάχωμα.
Τώρα το πώς και με τι υπολογισμούς έγινε αυτή η σημειακή διάτρηση του κύριου αναχώματος δεν το ξέρω. Ξέρω όμως τι είδα 20 ημέρες μετά την πλημμύρα.
Φωτογραφία 2. Στο βάθος η κοίτη του Πηνειού. Μπροστά μας ο χώρος της παλιάς ζώνης εκτόνωσης γεμάτη από σκουπίδια που «αποκάλυψε» η πλημμύρα.
Όμως όλοι οι αγρότες δεν είχαν συναινέσει στην δημιουργία χωματερής. Συνέχιζαν να καλλιεργούν τα χωράφια τους μέχρι την πρόσφατη πλημμύρα, άσχετα αν βρίσκονταν στην ζώνη εκτόνωσης. Έπαιρναν μία σοδιά στα 3-5 χρόνια και αυτό τους αρκούσε.
Στην επόμενη ΦΩΤΟ 3 παρατηρούμε ένα από αυτά τα χωράφια που καλλιεργείται ακόμα και πλημμύρησε πρόσφατα.
Στο βάθος της φωτογραφίας, με κόκκινους δείκτες παρατηρούμε την πλήρωση με σκουπίδια όμορου κτήματος που ενοικίασε ο Δήμος και εναπόθεσε εκεί σκουπίδια.
Φωτογραφία 3.
Δεν υποστηρίζουμε ότι αυτός ήταν ο μόνος λόγος των πρόσφατων πλημμυρών. Τέτοιου είδους ελαχιστοποιήσεις των διατομών σε ποταμούς, παραπόταμους, ρυάκια και αποστραγγιστικές τάφρους είναι πολύ συνηθισμένα παντού και έχουν γίνει ανεξέλεγκτα, χωρίς μελέτες και συχνά με μετατόπισης προβλημάτων σε όμορους Δήμους.
Στην ΦΩΤΟ 4 παρατηρούμε τον δραστικό περιορισμό της διατομής σε μία από τις φλέβες του παραπόταμου Κουμέρκη. Ο Κουμέρκης είναι ουσιαστικά ένα επιφανειακό ρέμα, που διασχίζει δυτικά αξιόλογο τμήμα του πεδινού χώρου του δήμου Τρικκαίων, με ροή από βορειοδυτικά προς νοτιοανατολικά. Ο Κουμέρκης, συναντά τον Αγιαμονιώτη ποταμό κοντά στο ίχνος της περιφερειακής οδού των Τρικάλων και στη συνέχεια ως ένα ενιαίο ρεύμα συναντούν τον Πηνειό ποταμό. Δεν παρουσιάζει αξιόλογα οικολογικά χαρακτηριστικά και έχει δεχτεί σημαντικές ανθρώπινες παρεμβάσεις.
Φωτογραφία 4. Περιορισμός της κοίτης σε μία από τις φλέβες του Κουμέρκη.
Αγαπητοί φίλοι,
Νομίζω και φοβάμαι ότι το φαινόμενο των παράνομων και ανόητων παρεμβάσεων είναι διαδεδομένο σε ολόκληρη την Θεσσαλία.
Και μια και η φροντίδα όλων των πεδινών αντιπλημμυρικών είναι ένα αμιγώς τοπικό θέμα και μόνο τοπικά αντιμετωπίζεται, φοβάμαι ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν έχει ωριμάσει ακόμα για να αντιμετωπίσει τόσο σοβαρά θέματα, ούτε φυσικά και η παραπαίουσα Πολιτική προστασία μπορεί να έχει κάποιο σχεδιασμό εκτός από την σπατάλη.
Γι’ αυτό η αναφορά του κου Πρωθυπουργού για έναν αυτόνομο Οργανισμό της διαχείρισης της Θεσσαλίας, ίσως είναι μια καλή λύση.
.Δρ. Ελευθέριος Σταματόπουλος,
Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος
dasarheio.com
