Οι οικογένειες των δύο Ελλήνων σμηναγών που έχασαν τη ζωή τους στην Ισπανία, όταν το F-16 συνετρίβη 7,6 δευτερόλεπτα αφότου ξεκίνησε η διαδικασία απογείωσης, παλεύουν εδώ και οκτώ χρόνια να αποζημιωθούν από τη Lockheed Martin.
Το Πρωτοδικείο και το Εφετείο αποφάσισαν ότι δεν έχουν αρμοδιότητα να επιδικάσουν αποζημιώσεις τα ελληνικά δικαστήρια και ότι αρμόδια είναι τα ισπανικά, εκεί όπου δηλαδή έγινε το δυστύχημα.
Ο Aρειος Πάγος, όμως, αποφάσισε το αντίθετο και αναίρεσε τις εφετειακές αποφάσεις αναπέμποντας τις υποθέσεις για νέα κρίση στο Εφετείο Αθηνών.
Οκτώ χρόνια έχουν περάσει από τότε που έχασαν τη ζωή τους οι δύο πιλότοι της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, σμηναγοί Παναγιώτης Λάσκαρης και Αθανάσιος Ζάγκας, όταν το F-16 όπου επέβαιναν συνετρίβη στο Αλμπαθέτε της Ισπανίας, ελάχιστα δευτερόλεπτα μετά την απογείωσή του, λόγω κατασκευαστικού λάθους.
Παρά την παρέλευση τόσων ετών, οι συγγενείς (σύζυγος, παιδιά, γονείς και αδέλφια) μπαινοβγαίνουν στα δικαστήρια διεκδικώντας αποζημιώσεις από την κατασκευάστρια εταιρεία των μαχητικών αεροσκαφών Lockheed Martin, ενώ απομένει ακόμα πολύς δρόμος μέχρι την έκδοση τελεσίδικης απόφασης.
Σε Πρωτοδικείο και Εφετείο οι συγγενείς των Ελλήνων «αετών» έχασαν τις δικαστικές μάχες, καθώς κρίθηκε ότι δεν έχουν τα ελληνικά δικαστήρια διεθνή δικαιοδοσία για να επιληφθούν των υποθέσεων αυτών, αφού η κατασκευάστρια εταιρεία έχει την έδρα της στην Αμερική. Ωστόσο ο Αρειος Πάγος αναίρεσε τις εφετειακές αποφάσεις και ανέπεμψε την υπόθεση στο Εφετείο για νέα κρίση, με άλλους δικαστές από αυτούς που δίκασαν την πρώτη φορά.
Την 26η Ιανουαρίου του 2015 οι δύο σμηναγοί έχασαν τη ζωή τους όταν το διθέσιο F-16D Block 50 της 111 Πτέρυγας Μάχης της 341 Μοίρας «Βέλος» της Νέας Αγχιάλου, το οποίο συμμετείχε στην εκπαιδευτική άσκηση του Tactical Leadership Programme, στην αεροπορική βάση Λος Λάνος στο Αλμπαθέτε (260 χλμ. νοτιοανατολικά της Μαδρίτης), συνετρίβη μέσα στην πίστα του αεροδρομίου 7,6 δευτερόλεπτα αφότου άρχισε την απογείωσή του.
Ο κινητήρας δεν απέδωσε το μάξιμουμ της ισχύος του και το F-16 πήρε κλίση προς τα δεξιά, έχασε αμέσως ύψος και έπεσε σαν φλεγόμενη μπάλα στην πίστα. Ο συγκυβερνήτης του F-16 ενεργοποίησε το εκτινασσόμενο κάθισμά του μισό δευτερόλεπτο πριν από τον κυβερνήτη και ένα δευτερόλεπτο πριν από τη συντριβή του αεροσκάφους, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Ο τραγικός απολογισμός ήταν ο θάνατος των δύο Ελλήνων αεροπόρων και εννέα Γάλλων στρατιωτικών, μελών της Γαλλικής Πολεμικής Αεροπορίας, αλλά και ο τραυματισμός 21 ακόμη ανθρώπων.
Ο Παναγιώτης Λάσκαρης, 35 ετών, κυβερνήτης του F-16, ήταν παντρεμένος και πατέρας γιού. Είχε συμπληρώσει 1.527,4 ώρες πτήσης, εκ των οποίων 940,3 ώρες σε μαχητικά αεροσκάφη F-16 C/D και 235,2 ώρες σε μαχητικά αεροσκάφη Α-7E/TA-7C Corsair II.
Ο Αθανάσιος Ζάγκας, 31 ετών, συγκυβερνήτης του F-16, ήταν έγγαμος, είχε έναν γιο και μία κόρη. Είχε συμπληρώσει 1.128 ώρες πτήσης, εκ των οποίων οι 524 ώρες σε αεροσκάφη F-16.
Αιτία της τραγωδίας
Σύμφωνα με το πόρισμα της διεθνούς ερευνητικής ομάδας στην οποία συμμετείχαν η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, η Γερμανία και οι ΗΠΑ, υπό την προεδρία της Ελλάδας (2015), το μοιραίο ελληνικό F-16 έχασε την ισορροπία του λόγω σφάλματος στις ρυθμίσεις. Το σφάλμα αυτό προκλήθηκε από την ακούσια μετατόπιση ενός αντικειμένου μέσα στο πιλοτήριο, που πίεσε έναν από τους αντισταθμιστές αεροδυναμικής, με αποτέλεσμα ο αντισταθμιστής να τεθεί στη μέγιστη αντιστάθμιση προς τα δεξιά και το αεροσκάφος να καταπέσει έχοντας αυτή την κλίση στο δεξί φτερό του.
Την ίδια στιγμή, το πόρισμα της νατοϊκής Επιτροπής Διερεύνησης Συνθηκών Ασφαλείας (στην οποία μετείχαν εκπρόσωποι δέκα χωρών) του 2015 καταλήγει στο ίδιο συμπέρασμα, ότι δηλαδή αιτία ήταν ο επίμαχος διακόπτης και θεωρείται ότι για την ακούσια μετακίνησή του πιθανότατα ευθυνόταν το άκαμπτο ντοσιέ της λίστας ενεργειών (checklists) που φέρεται να είχε βάλει σε εκείνο το σημείο ο κυβερνήτης.
Τα συγκεκριμένα ντοσιέ αποτελούν εξοπλισμό των πτήσεων και πρέπει να τα φέρουν μαζί τους οι ιπτάμενοι. Μάλιστα, σε αναπαραστάσεις που έκαναν τα μέλη της διεθνούς επιτροπής διαπίστωσαν ότι είναι πιθανό να αλλάξει θέση ο διακόπτης με αυτό τον τρόπο.
Παράλληλα, σύμφωνα με απόφαση του Αεροδικείου Αθηνών, το δυστύχημα προκλήθηκε επειδή το αεροσκάφος δεν ήταν σωστά αντισταθμισμένο για απογείωση. «Είχε ακουσίως τεθεί απόκλιση 11 μοιρών δεξιά στο πηδάλιο διεύθυνσης και εσφαλμένη τιμή διατοιχισμού στη δεξιά πτέρυγα», αναφέρεται σχετικά.
Οι λανθασμένες αυτές ρυθμίσεις είχαν προκληθεί από μετακίνηση στο κουμπί και τη ροδέλα του πίνακα χειροκίνητης ρύθμισης της αντιστάθμισης. Ο επίμαχος διακόπτης βρίσκεται στο πιλοτήριο του χειριστή, πίσω αριστερά, στο ύψος του αγκώνα του. Πρόκειται για έναν πολύ στενό χώρο, με περιορισμένη δυνατότητα κινήσεων ή ορατότητα, ειδικά από τη στιγμή που ο χειριστής βάλει τη μάσκα του.
Βασιζόμενο σε αυτά τα στοιχεία, το Αεροδικείο Αθηνών έκρινε ότι στο δυστύχημα του ελληνικού F-16 συνέβαλαν, μεταξύ άλλων, ο σχεδιασμός του πίνακα χειροκίνητης ρύθμισης του αεροσκάφους που δεν αποτρέπει τις ακούσιες επεμβάσεις και η απουσία συστήματος προειδοποίησης για τον πιλότο. Δηλαδή, οι δύο χειριστές δεν είχαν ένδειξη του προβλήματος.
Η παράλληλη έρευνα του Αεροδικείου Αθηνών που εκπονήθηκε καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι δύο Ελληνες χειριστές ήταν επαρκώς εκπαιδευμένοι και έμπειροι. Το πρόβλημα διαπιστώθηκε σε ακούσια μετακίνηση του διακόπτη στον πίνακα χειροκίνητης ρύθμισης της αντιστάθμισης.
Εξάλλου και τα ελληνικά δικαστήρια που δίκασαν τις εν λόγω αγωγές κάνουν λόγο ότι το τραγικό συμβάν οφείλεται σε κατασκευαστικό ελάττωμα και ειδικά σε «ελαττωματικό σχεδιασμό» των F-16 ως προς τον χώρο τοποθέτησης του επίμαχου διακόπτη-κουμπιού.
Αξίωση αποζημιώσεων
Η χήρα του Παναγιώτη Λάσκαρη, ο γιος του, η μητέρα του και τα δύο αδέλφια του, όπως και η χήρα του Αθανάσιου Ζάγκα, ο γιος του, η κόρη του, οι γονείς του και τα δύο αδέλφια του προσέφυγαν στα πολιτικά δικαστήρια της Αθήνας διεκδικώντας αποζημιώσεις.
Οι συγγενείς του Παναγιώτη Λάσκαρη διεκδικούν αποζημίωση όπως και οι συγγενείς του Αθανάσιου Ζάγκα , συν τους νόμιμους τόκους από την ημέρα κατάθεσης των αγωγών τους (Ιανουάριος του 2017). Οι δύο οικογένειες στρέφονται με τις αγωγές τους τόσο κατά της κατασκευάστριας εταιρείας των F-16 Lockheed Martin, που εδρεύει στις ΗΠΑ, όσο και κατά της θυγατρικής της η οποία έχει την έδρα της στη Γενεύη.
Οι συγγενείς του Παναγιώτη Λάσκαρη διεκδικούν για την ψυχική οδύνη που υπέστησαν από τον θάνατό του αποζημίωση. Επίσης, ζητούν αποζημίωση για τη διατροφή που θα στερηθούν από τον χρόνο του ατυχήματος έως τη συνταξιοδότηση του άτυχου σμηναγού η οποία θα γινόταν στο 65ο έτος της ηλικίας του. Τα διεκδικούμενα ποσά της αποζημίωσης κυμαίνονται ανάλογα με τον βαθμό συγγένειας, δηλαδή άλλο ποσό αξιώνει η χήρα και άλλο το παιδί. Μάλιστα, ζητούν τα ποσά της αποζημίωσης για διατροφή να καταβληθούν εφάπαξ λόγω του κινδύνου αύξησης του κόστους ζωής.
Επίσης, η οικογένεια του Αθανάσιου Ζάγκα διεκδικεί αποζημίωση για την ψυχική οδύνη που υπέστησαν. Ακόμη, διεκδικούν εφάπαξ αποζημίωση για τη διατροφή που θα στερηθούν από τον χρόνο του ατυχήματος έως τη συνταξιοδότηση του άτυχου σμηναγού στο 65ο έτος της ηλικίας του, οπότε θα αποχωρούσε από την Πολεμική Αεροπορία. Ωστόσο, τόσο το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών όσο και το Τριμελές Εφετείο Αθηνών απέρριψαν τις αγωγές και των δύο οικογενειών ως απαράδεκτες. Οι πρωτοδίκες και οι εφέτες, αφού ερμήνευσαν τις Συμβάσεις Βρυξελλών και του Λουγκάνο, τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς και τις διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, αποφάνθηκαν ότι υπάρχει θέμα αρμοδιότητας δικαστηρίου, δηλαδή, κατά τη νομική ορολογία, υπάρχει θέμα «διεθνούς δικαιοδοσίας δικαστηρίου των ημεδαπών δικαστηρίων».
Με άλλα λόγια, οι δικαστές των δύο πρώτων βαθμών δικαιοδοσίας έκριναν ότι οι αγωγές των συγγενών των άτυχων σμηναγών έπρεπε να κατατεθούν στην Ισπανία, εκεί όπου συνέβη το αεροπορικό δυστύχημα, καθώς ήταν «ο τόπος επέλευσης του ζημιογόνου γεγονότος όσο και ο τόπος επέλευσης της άμεσης και αρχικής ζημίας» τους. Επομένως, υπάρχει έλλειψη διεθνούς δικαιοδοσίας, δηλαδή αρμοδιότητας των ελληνικών δικαστηρίων να δικάσουν τις αγωγές αυτές.
Οι δικηγόροι των δύο οικογενειών προσέφυγαν στον Αρειο Πάγο ζητώντας να αναιρεθούν οι εφετειακές αποφάσεις. Πράγματι, οι αρεοπαγίτες του Α2 Πολιτικού Τμήματος έκριναν ότι οι εφέτες εσφαλμένα ερμήνευσαν την ευρωπαϊκή και ελληνική νομοθεσία (Σύμβαση του Λουγκάνο, Κανονισμός Ρώμης II κ.λπ.) και με δύο αποφάσεις τους έκαναν δεκτές τις αιτήσεις αναίρεσης των οικογενειών των σμηναγών.
Συγκεκριμένα, ο Αρειος Πάγος αποφάνθηκε: «Οι διατάξεις των άρθρων 7 αριθ. 2 του Κανονισμού 1215/2012 και 5 αριθ. 3 της Σύμβασης Λουγκάνο έχουν την έννοια ότι η ψυχική οδύνη, η οποία συνδέεται με τον θάνατο ατόμου συνεπεία αδικοπραξίας τελεσθείσας εντός κράτους-μέλους και την οποία υφίστανται οι οικείοι του θύματος αυτού που κατοικούν εντός άλλου κράτους-μέλους, συνιστά άμεση ζημία, τόπος δε επελεύσεως αυτής είναι ο τόπος της κύριας κατοικίας τους.
Επομένως, το δικαστήριο, στην περιφέρεια του οποίου έχει την κατοικία του το πρόσωπο, το οποίο υπέστη την ψυχική οδύνη, λόγω θανάτου του συγγενούς του, έχει κατά τόπο αρμοδιότητα και διεθνή δικαιοδοσία προς εκδίκαση της απορρέουσας από την προκληθείσα ψυχική οδύνη αξίωσης προς καταβολή εύλογης χρηματικής ικανοποιήσεως.
Το ανωτέρω συμπέρασμα προκύπτει και από τη γραμματική ερμηνεία των παραπάνω διατάξεων, δεδομένου ότι αυτές δεν κάνουν καμία διάκριση στο αν η ζημία αφορά τον πρωτογενώς παθόντα ή έτερα πρόσωπα, αλλά απαιτούν μόνο η προξενηθείσα ζημία του ενάγοντος να μπορεί να χαρακτηριστεί άμεση, ανταποκρίνεται δε η λύση αυτή και στην αναφερόμενη παραπάνω τελολογία των διατάξεων αυτών».
Και κατέληξαν οι αρεοπαγίτες, «κατά τη διάταξη του άρθρου 35 Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, όπως αυτή ερμηνεύεται υπό το πρίσμα των άρθρων 7 παρ. 2 του Κανονισμού 1215/2012 και 5 παρ. 3 της Σύμβασης του Λουγκάνο, τα ελληνικά δικαστήρια έχουν διεθνή δικαιοδοσία και κατά τόπο αρμοδιότητα να εκδικάσουν τις αξιώσεις προς καταβολή εύλογης χρηματικής ικανοποιήσεως λόγω ψυχικής οδύνης, συνεπεία θανάτου από αδικοπραξία προσώπου συγγενούς των εναγόντων (σ.σ.: οικογενειών των σμηναγών), τελεσθείσα σε άλλο κράτος-μέλος, εφόσον οι ενάγοντες κατοικούν στην περιφέρειά τους».
Μάλιστα, σε μία από τις δύο αποφάσεις του Αρείου Πάγου ένα μέλος του, ο εισηγητής, μειοψήφησε διατυπώνοντας την άποψη ότι έπρεπε να απορριφθεί η αίτηση αναίρεσης.
Τελικά, ο Αρειος Πάγος αποφάνθηκε ότι «πρέπει να γίνει δεκτή η αίτηση, να αναιρεθεί η προσβαλλόμενη απόφαση και να παραπεμφθεί η υπόθεση στο ίδιο Εφετείο, συντιθέμενο από άλλους δικαστές, εκτός εκείνων οι οποίοι εξέδωσαν την αναιρούμενη απόφαση».
Τέλος, καταδίκασε την αλλοδαπή κατασκευάστρια εταιρεία και τη θυγατρική της στα δικαστικά έξοδα ύψους 3.000 ευρώ (επί δύο) και διέταξε την επιστροφή των παραβόλων που είχαν κόψει οι δικηγόροι των οικογενειών των δύο άτυχων σμηναγών.
protothema
